Tác hại của corticoid ảnh hưởng tới phát triển chiều cao của trẻ như thế nào?

Corticoid là nhóm các thuốc chống viêm được bác sĩ chỉ định điều trị nhiều bệnh lý khác nhau. Tuy nhiên, nhóm thuốc này có thể làm ảnh hưởng đến chiều cao của trẻ. Vì thế, để tránh các tác dụng phụ, cha mẹ nên cho trẻ sử dụng theo đúng chỉ dẫn, không nên tự ý cho trẻ dùng một cách bừa bãi.

1. Corticoid là gì?

Corticoid (hay glucocorticoid) là nhóm các thuốc chống viêm được sử dụng trong nhiều chỉ định khác nhau với các hoạt chất như prednisolone, methylprednisolone, triamcinolone, beclomethasone, betamethasone, dexamethasone, budesonide...

Corticoid không chỉ được dùng với chế phẩm thuốc uống hay thuốc tiêm mà còn được dùng ở dạng đơn chất hoặc phối hợp trong các chế phẩm xịt mũi, hít, khí dung, kem/mỡ bôi da...

2. Corticoid có thể ảnh hưởng tới phát triển chiều cao của trẻ không?

Suy giảm chiều cao ở trẻ em sử dụng corticoid không hề hiếm gặp, thường sảy ở trẻ sử dụng corticoid với chế độ liều hằng ngày, ít hơn ở trẻ sử dụng với chế độ liều cách ngày và thậm chí có thể xảy ra khi dùng corticoid đường hít.

Ảnh hưởng bất lợi này có thể xảy ra kể cả khi không nhìn thấy các biểu hiện tác dụng phụ khác như tăng cân nhanh, không cân đối với đặc trưng là mặt tròn, mập nhiều vùng thân, u mỡ vùng gáy, rạn da bụng, rậm lông...

Corticoid ức chế tăng trưởng của trẻ thông qua nhiều cơ chế khác nhau. Các cơ chế quan trọng đã được biết đến bao gồm ảnh hưởng tới sự tiết và hoạt động của hormon nội tiết (hormon tăng trưởng GH) và các quá trình chuyển hóa, trao đổi chất (liên quan tới sự hình thành xương, collagen, giảm hấp thu calci ở ruột, tăng thải calci qua nước tiểu...).

Hormon tăng trưởng được tiết ra từ tuyến yên và được điều hòa bởi vùng dưới đồi. Mức độ tác động của corticoid lên sự tăng trưởng phụ thuộc vào từng hoạt chất corticoid cụ thể, đường dùng, chế độ liều và thời gian sử dụng thuốc.

 

Corticoid có tác dụng dài thường ảnh hưởng bất lợi tới sự tăng trưởng của trẻ nhiều nhất. Liều càng cao và thời gian sử dụng thuốc càng dài thì sự tăng trưởng càng bị ảnh hưởng. Thông thường, nếu ngưng dùng corticoid, trẻ có thể tăng trưởng trở lại. Tuy nhiên, sử dụng kéo dài corticoid đường uống hoặc đường tiêm có thể ảnh hưởng lâu dài đến sự tăng trưởng của trẻ ngay cả khi ngừng phác đồ. Suy giảm phát triển do corticoid có thể xảy ra ngay cả với dạng thuốc dùng đường hít khi dùng kéo dài trong thời kỳ thơ ấu. Theo dữ liệu khoa học hiện tại, mức độ ảnh hưởng của corticoid dạng hít thường khá thấp. Và ngay cả các bệnh hen phế quản cũng như các bệnh lý mạn tính khác cũng có thể ảnh hưởng tới chiều cao và sự phát triển của trẻ nhỏ.

Corticoid tại chỗ được ẩn mình trong nhiều loại chế phẩm bôi da đơn chất hoặc phối hợp với các hoạt chất kháng khuẩn, kháng nấm khác. Sử dụng các loại corticoid tác dụng mạnh kéo dài, hoặc bôi diện rộng và băng ép làm tăng nguy cơ hấp thu toàn thân ở trẻ em. Trẻ nhỏ có lớp da mỏng, dễ hấp thu corticoid vào máu và có tác dụng toàn thân. Việc sử dụng corticoid kể cả loại có tác dụng nhẹ đến trung bình thường xuyên liên tục có thể gây tác dụng toàn thân và ức chế trục dưới đồi – tuyến yên, ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ nhỏ. Theo dữ liệu từ phân tích gộp trên hơn 500 trẻ từ 3 tháng đến 18 tuổi sử dụng corticoid bôi ngoài da trong 2 đến 4 tuần, ức chế trục dưới đồi – tuyến yên đã được quan sát thấy trên 20 trẻ (chiếm tỷ lệ khoảng 4%).

 

3. Làm thế nào để phòng ngừa và hạn chế ảnh hưởng xấu của corticoid tới phát triển chiều cao của trẻ?

Không nên tự ý sử dụng thuốc cho trẻ em nếu không có sự thăm khám và tư vấn của bác sĩ. Bạn chỉ nên sử dụng các thuốc corticoid cho trẻ khi được bác sĩ kê đơn, không nên tự ý mua thêm đơn khi chưa được bác sĩ đánh giá lại hay chưa trao đổi với bác sĩ điều trị. Bạn cần cho trẻ dùng đúng liều như được kê đơn, không nên tự ý tăng hoặc giảm liều thuốc. Thông thường, bác sĩ sẽ lựa chọn loại corticoid phù hợp nhất với liều dùng thấp nhất có thể và dùng trong thời gian ngắn nhất có thể.

Trong trường hợp chưa nắm rõ tác dụng của các thuốc được kê đơn, bạn nên hỏi bác sĩ hoặc dược sĩ để có thể có đầy đủ thông tin trước khi sử dụng.

Trong trường hợp sử dụng corticoid bôi da ở trẻ nhỏ, bạn cần đọc kỹ hướng dẫn sử dụng của sản phẩm, lấy một lượng thuốc theo hướng dẫn và bôi lớp mỏng trên da. Tránh băng ép vùng da bôi thuốc và tránh bôi thuốc ngay sau khi tắm nước nóng.

Sử dụng corticoid kéo dài có thể cần thiết trong một số trường hợp bệnh lý mạn tính ở trẻ em. Bạn cần thực hiện đúng như bác sĩ kê đơn và tư vấn, không nên tự ý ngừng thuốc vì lo sợ tác dụng phụ của thuốc. Hãy trao đổi với bác sĩ tất cả những dấu hiệu bất thường trên trẻ để được bác sĩ tư vấn kỹ hơn hoặc xử trí kịp thời khi cần thiết.

Với trẻ em sử dụng corticoid lâu dài, chế độ dinh dưỡng hợp lý giàu protein, calci, vitamin D và hạn chế các chất béo bão hòa, hạn chế đường và đồ ngọt cùng với chế độ luyện tập thể lực vừa sức rất quan trọng.

Thông thường, chiều cao của trẻ có thể tăng lên theo lứa tuổi như sau:

• Từ 2-4 tuổi: 5,5 - 9cm/năm
• Từ 4-6 tuổi: 5 - 8,5cm/năm
• Từ 6 tuổi – trước dậy thì: 4-6cm/năm (đối với trẻ nam) và 4,5-6,5cm/năm (đối với trẻ nữ)
• Thời kỳ dậy thì, trẻ có thể cao thêm 6-14cm/năm.

Nếu bạn cảm thấy con mình phát triển chưa phù hợp về thể chất hay kỹ năng so với lứa tuổi hoặc có dấu hiệu biếng ăn, chậm lớn, bạn có thể đưa con tới khám và tư vấn dinh dưỡng cũng như kiểm tra đánh giá các vấn đề khác để đảm bảo trẻ được phát triển tối ưu.