Chơi có cấu trúc với trẻ em tự kỷ

Vui chơi là một “công việc” quan trọng giúp mọi trẻ em học hỏi và lớn lên. Thông qua vui chơi, trẻ có thể học được nhiều kỹ năng như: kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng nhận thức, kỹ năng ngôn ngữ, tư duy,... Với trẻ em tự kỷ, việc chơi dường như có chút khác biệt. Trẻ thích những trò chơi được lặp đi lặp lại một cách có cấu trúc hoặc tập trung khám phá “chi tiết” của sự vật, ví dụ: ngắm nhìn bánh xe ô tô xoay hoặc xếp đồ chơi thành hàng dài,... Trẻ tự kỷ có thể không thể “tự” chơi theo cách thông thường mà cần được “dạy” để chơi. Do vậy, chơi có cấu trúc vô cùng có ý nghĩa với trẻ em tự kỷ.

1. Chơi có cấu trúc là gì

Chơi có cấu trúc bao gồm các hoạt động chơi đã được cấu trúc và có hướng dẫn bởi giáo viên, nhà trị liệu, phụ huynh hoặc hướng dẫn bởi việc sắp xếp môi trường (ví dụ: quy trình chơi bằng hình ảnh). Chơi có cấu trúc là kiểu chơi được lên kế hoạch sẵn và được sắp xếp có mục đích nhằm hướng tới phát triển một số kỹ năng nhất định của trẻ.

Chơi không có cấu trúc hay chơi tự do là kiểu chơi do trẻ dẫn dắt hoàn toàn mà không có sự hướng dẫn hay can thiệp của người lớn. Trẻ chơi và khám phá hoạt động chơi theo sở thích và mong muốn của trẻ.

2. Chơi có cấu trúc quan trọng như thế nào với trẻ em tự kỷ

Tự kỷ là dạng khó khăn được đặc trưng bởi những khiếm khuyết về giao tiếp xã hội như: hiểu quy tắc, quy luật của trò chơi, kỹ năng chia sẻ, lần lượt, khả năng hiểu cảm xúc của người khác,... Chơi có cấu trúc sẽ giúp trẻ:

Phát triển kỹ năng chơi và khám phá đồ chơi phù hợp
Biết cách chờ đợi và luân phiên trong khi chơi
Tăng khả năng kiểm soát cảm xúc và hành động của mình
Tăng khả năng hợp tác với người khác trong khi chơi
Biết cách chia sẻ đồ chơi và sự chú ý tới người cùng chơi
Phản hồi phù hợp với những hướng dẫn hoặc hành động của người cùng chơi
Phát triển kỹ năng xã hội thông qua việc bắt chước hành động chơi cũng như suy nghĩ, cảm xúc của người cùng chơi.
Chơi có cấu trúc quan trọng với trẻ em tự kỷ

3. Hướng dẫn trẻ tự kỷ chơi có cấu trúc
Hãy bắt đầu từ hoạt động/ đồ chơi mà trẻ thích. Ví dụ: trẻ thích chơi ô tô, bạn có thể tổ chức hoạt động ghép hình ô tô hoặc tô màu ô tô,...
Sử dụng những thế mạnh của trẻ. Ví dụ: trẻ ưa thích vận động hay có thể ngồi chơi hàng giờ,...
Sử dụng lịch trình bằng hình ảnh cho hoạt động chơi nhằm chỉ rõ cho trẻ biết: có bao nhiêu hành động chơi trong hoạt động này, hành động nào cần làm trước, hành động nào cần làm sau. Mỗi hành động/ bước chơi cần được minh họa rõ ràng và cụ thể bằng đồ vật, hình ảnh, chữ viết.
Hướng dẫn trẻ sử dụng lịch trình hoạt động chơi từng bước một, đảm bảo trẻ hiểu cách thực hiện trước khi để trẻ tự chơi hoặc tăng hoạt động trong giờ chơi của trẻ. Trong khi thiết kế lịch trình hoạt động và hướng dẫn chơi, bạn hãy đảm bảo rằng, các hướng dẫn của bạn rõ ràng nhưng ngắn gọn và phù hợp với khả năng hiểu của trẻ.
Khi bắt đầu chơi có cấu trúc, bạn nên lựa chọn những hoạt động ngắn, vừa sức, đảm bảo trẻ có thể thành công ngay từ những lần chơi đầu tiên. Điều này giúp làm tăng hứng thú và động lực chơi của trẻ.
Tổ chức những hoạt động chơi ngắn thay vì hoạt động chơi có nhiều bước; hoặc trẻ chỉ cần tham gia ở những bước chơi nhất định, không cần tham gia toàn bộ quá trình chơi. Việc cho trẻ tham gia dần dần sẽ giúp trẻ không bị quá tải cũng như giúp khả năng chú ý của trẻ được tăng dần lên.
Khen ngợi, khuyến khích và ghi nhận tất cả những nỗ lực của trẻ trong khi chơi.
4. Phát triển kỹ năng chơi của trẻ

Khi trẻ đã quen và có thể tự mình hoàn thành một hoạt động chơi có cấu trúc, bạn có thể:
Tăng số lượng hành động chơi, mở rộng hệ quả của trò chơi.
Tăng số lượng trò chơi/ hoạt động mà trẻ cần thực hiện
Tăng số cơ hội mà trẻ có thể chơi mỗi ngày.

Hướng dẫn trẻ tự kỷ chơi có cấu trúc

5. Những chiến lược dành cho phụ huynh
Chờ đợi trẻ khởi xướng, quan sát cách trẻ chơi, lắng nghe những gì trẻ nói và phản hồi lại một cách có ý nghĩa.
Sử dụng mức độ hỗ trợ phù hợp với khả năng của trẻ. Ví dụ: nếu trẻ có thể tự làm, bạn chỉ cần chờ đợi và nhắc bằng các gợi ý tự nhiên như: sắp xếp học liệu; nếu là một hoạt động chơi mới, bạn có thể làm mẫu hoặc cầm tay chỉ việc cho trẻ.
Tạo cơ hội để trẻ chủ động thể hiện và khởi xướng hoạt động chơi trẻ muốn.
Kiểm soát môi trường nhưng không can thiệp hoặc làm thay đổi cấu trúc trò chơi.
Sử dụng lịch trình hoạt động linh hoạt với khả năng của trẻ.Điều quan trọng nhất của việc chơi là niềm vui và sự hào hứng, mong muốn được chơi, được khám phá trò chơi. Do vậy, trong khi tổ chức hoạt động chơi, bạn hãy linh hoạt và nhạy cảm với những dấu hiệu “khó chịu” của trẻ để kịp thời điều chỉnh hoạt động chơi cho phù hợp.